Akademik kariyer yapmayı düşünen öğrencilerin olmazsa olmazı yüksek lisans ve doktora eğitimidir. Bu eğitimler kişilerin kendi istekleri ışığında ve kendi istediği alanda uzmanlaşmak adına almış oldukları eğitimi sergilemektedir.
Doktora sürecine geçmeden önce yüksek lisans süreci öne çıkmaktadır. Bu süreç; tezli ve tezsiz yüksek yüksek lisans olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Tezsiz yüksek lisans eğitiminde iki yıl boyunca çeşitli eğitimler doğrultusunda dersler alınır ve yüksek lisans biter.
Tezli yüksek lisansta ise öğrencilere bir sene boyunca akademisyenlik düşündüğü alanla ilgili teorik bilgiler doğrultusunda dersler verilir ve ikinci senede ise, almış olduğu teorik dersler çerçevesinde tez yazma sürecine geçilir.
Tez yazım süreci, öğrenciler açısından biraz zorlu bir süreçmiş gibi gözükse de, bu akademik yazın türünün temel hususlarını bildikten ve uyguladıktan sonra aslında zor bir süreç olmadığı kavranabilmektedir.
İstanbulMarka Bilim Topluluğu olarak, tez yazım sürecinin ilk aşamasından son aşamasına kadar en genel hatları doğrultusunda siz değerli öğrencilere tez yazım aşamasının neler olduğu, nasıl yapılması gerektiği ve tez yazım kurallarının hangi hususlar doğrultusunda kaleme alınması gerektiğine dair açıklamalara aşağıda yer alan rehber yazımızda yer vermekteyiz. İlk olarak “Tez Yazım Aşamaları Nelerdir” adlı rehber yazımızı, daha sonra da “Tez Yazım Kuralları Nelerdir” konu başlıkları altında en reel ve objektif bir şekilde sizlere tez hazırlama sürecini anlatacağız;
Tez Yazım Aşamaları Nelerdir?
1) Konu Seçimi
Özellikle yüksek lisans ve doktora tezlerini kaleme almadan önce, bundan sonraki mesleğiniz olan akademisyenlik açısından hangi konuda araştırma yapmak istediğinizi ve bu konunun eğitim almış olduğunuz bölümle ilgisi ya da disiplinlerarası düzeyde yetkinlik kazandıracak bir konu olası gerekmektedir. Dolayısıyla uzun bir süre boyunca araştırma yapıp, üzerinde günlerce emek sarf edeceğiniz tezinizin konusunun hem sizin ilgi alanınız doğrultusunda hem de bilimsel açıdan daha önce işlenmemiş ya da işlense bile sizin o konuya bakış açınız kapsamında bilgiler verilmemiş yetkinlikte olması gerekmektedir.
Ayrıca araştırmacının şimdiye kadar almış olduğu eğitim düzeyinin üzerinde çalışmak istediği konuyu araştırabilecek nitelikte olması gerekmektedir. Konu ile ilgili kaynakçaların da yeterli düzeyde olması üzerinde çalışılacak araştırma açısından çokça büyük bir önem arz etmektedir.
2) Konu Sınırlandırılması
Akademik düzeydeki araştırma tezinizi kaleme almadan önce üzerinde çalışmak istediğiniz konuyu genel çerçevede önceden belirlemeniz gerekmektedir. Daha sonra konunun geniş bir bağlamda incelenmesi araştırmacı açısından zorluk teşkil edeceğinden araştırma yapacağı konuyu bütünsellikten boyutundan ziyade konuyu farklı detaylarda indirgeyip araştırma yapması, o konu hakkında araştırmacının daha derinsel bir boyutta bilgi sahibi olmasını sağlamaktadır. Tabii konunun çok dar bir boyutta incelenmesi de araştırmacının kaynak bulmasında zorluk yaratacağından ne çok genel ne de çok dar bir konu seçilmeyip, orta düzeyde bir konu seçilip, tezinizin konusunu bu şekilde sınırlamanız gerekmektedir.
3) Hipotez Oluşturmak
Öncelikle hipotezi ne olduğunu açıklamakta yarar olacaktır: Hipotez(varsayım); bilimsel açıdan çeşitli olaylar arasında ilişkiler kurup, bu olayları birbirine bağlamak üzere bir problemi çözmek adına yapılan araştırmalar sonucu elde edilen bilgilerin yardımıyla yapılmaktadır.
Araştırmacı daha önceden yapmış olduğu okumalar sonucunda edindiği bilgiler ışığında bir hipotez geliştirir. Ancak araştırma sürecinde edinmiş olduğu bilgiler ile birlikte bu hipotezine anti-tez bir hipotez de geliştirebilmektedir.
4) Araştırma Metodu Belirleme
Öğrencinin tez yazım sürecinde kullanacağı metotları tez yazımına başlamadan önce belirlemesi gerekmektedir. Yapacağı araştırmasında kullanmak istediği araştırma metotlarını tezinin başında belirtmesi gerekmektedir. Araştırmasında yer vereceği konunun içeriğine göre anket, gözlem, saha araştırması, mülakat gibi yöntemlerden bazıları kullanılabilmektedir.
5) Geçici Plan Oluşturma
Geçici plan denilen kavram, araştırmacının kaleme alacağı tezi ile ilgili araştırma yapmak istediği konu hakkında sadece birkaç kaynaktan yararlanıp, ne türden bir çalışma sergilemek istediğini gösteren bir taslaktır. Bu taslak bağlamında araştırmacı tezini yazarken izleyeceği yolu belirlemektedir. Araştırmacının tezinde kullanacağı geçici planı yapmış olduğu okumalar çerçevesinde edindiği bilgiler ışığında değiştirebilmektedir.
6) Kaynakça Hazırlama
Bir önceki aşamada gerçekleştirilen geçici plan ekseninde kaynakların toplanması aşamasına geçilmesi gerekmektedir. Araştırmacının hazırlayacağı tezinde yer vereceği bilgiler için kullanacağı kaynakları özenle seçmesi gerekmektedir. Kaynakçaları elde ederken mümkün olduğunca birinci el kaynaklara ulaşıp, bu tür bilgi birikimi açısından yeterlilik sahibi olan ve kendi çalışmasına yetkinlik kazandıracak donanım sergileyen kaynakçalara yer vermesi gerekmektedir. Makale, araştırma raporu, seminerler, kongre bildirileri, kitap gibi yazacağı tezinin konusuyla alakalı tüm kaynaklara yer verebilmektedir.
7) Not Alma Kısmı
Araştırmacı tezinde kullanmak istediği konuyla ilgili pek çok kaynak okuyup incelemektedir. Bu araştırma ve incelemeler hakkında okumalarını gerçekleştirirken yazacağı tezi ile ilgili en önemli detayların altını çizip ufak ufak notlar alması gerekmektedir. Ayrıca tezinde kullanacağı bu notların kaynakçalarını da yazmış olduğu notların altına eklemesi gerekmektedir. Böylece öğrencinin not alması, tez yazım aşamasında ona epeyce zaman kazandıracak ve bu süreçte daha fazla araştırma yapmasını sağlayacaktır.
8) Tez Yazma Aşaması
Bu aşama, öğrencinin kaleme alacağı tezi için yapmış olduğu araştırmalarını bitirip artık tezini tüm gerçekliğiyle yazacağı aşamadır.
Tez yazımındaki en temel amaç; bir araştırma konusu ya da problemi ile ilgili daha önceden de yapılmış olan çeşitli çalışmaları, yorumları, bulguları tezinizi okuyacak olan bireylere aktarmaktır. Bu bağlamda yazmış olduğunuz tezi öncelikle iyi bir şekilde sindirip, karşınızdaki herhangi bir okuyucu yazmış olduğunuz konuyla ilgili yanlış düşünceler aksediyorsa tüm bilimsel boyutlar çerçevesinde yazmış olduğunuz tezi kanıtlayıp, teznizi en iyi şekilde savunmanız gerekmektedir. Bu çerçevede tezinize hakim olmanız her açıdan çok büyük önem sağlamaktadır.
Tez Yazım Kuralları Nelerdir?
Tez yazım kurallarını ayrıntılı olarak açıklamadan önce tez yazarken nelere dikkat etmemiz gerektiğini açıklamakta fayda olacaktır;
- Yazılabilecek en iyi tez, okuyucuda merak uyandırmalıdır. Bu nedenle tez yazarken kullandığınız cümlelerin sağlam bir kaynağa dayanması ve ilgi çekici nitelik sergilemesi gerekmektedir.
- Tezinizde gereksiz sözcüklere ve aynı konuları anlatan paragraf tekrarlarına yer vermemelisiniz.
- Başlık seçiminde mümkün olduğunca az kelime kullanmanız gerekmektedir.
- Temel amacınız bilimsel literatüre yeni çalışmalar ve yeni konular kazandırmaktır.
- Seçmiş olduğunuz konunun aynı şekilde başkası tarafından yapılmaması ve tamamen size özgün olması gerekmektedir.
- Çeşitli dergilerde yayımlanan makaleleri de okuyarak, tez yazımında kullanılacak olan yazım dili ve kurallarının bu türden makaleler ışığında da öğrenilebileceği bilinmektedir.
- Yapılan araştırmanın eğitim alanınızla ilgili bölüme yapacak olan katkılarına yer vermeniz gerekmektedir.
- Araştırmanızın literatür eksenindeki diğer çalışmalarla benzerlik ve farklılıklarını da bildirmeniz gerekmektedir.
- Seçmiş olduğunuz araştırma yöntemini neden seçtiğinizi belirtmeniz de bu bağlamda önemlidir.
Niceliksel Olarak Tez Yazım Kuralları
1) Dış ve İç Kapak Bölümü
Bütün yazılar koyu ve büyük harfli yazılmalıdır. Yazılarda 1,5 satır aralığı kullanılıp, başlık puntosu 14 olarak yazılmalıdır. Eğer başlık bir satırdan fazla ise belli bir düzende bölünmeli ve en fazla üç satır olacak şekilde yazılmalıdır. Daha sonra program çeşidi (YL, DR) yazılır onun altına yazarın adı v soyadı son olarak da tez yılı ve şehri en alt kısma yazılmalıdır.
İç kapak kısmı ise dış kapaktan sonra gelip yazım kuralları açısından benzerlik sergilemektedir.
2) Kabul Sayfası
Tezinizde yer alan bu sayfa tez önerinizi başarıyla gerçekleştirip, jüriler tarafından onay aldığınızı açıklayan bölümdür. Başlığı tamamıyla büyük ve koyu harflerle birlikte 14 punto şeklinde yazılmalıdır. Metin yazı boyutu ise 12 punto olarak tez yazımı gerçekleşmektedir.
3) Araştırma Destek Bölümü
Bu bölümde tezinizi yazarken yardım aldığınız kişi ve kurumlardan almış olduğunuz desteklere yer vermelisiniz. Kurum ve kuruluş adını belirtmeniz gerekmektedir. Yazı tamamıyla koyu ve 12 punto şeklinde yazılmalıdır.
4) İçindekiler Sayfası
Tezinizde yer verdiğiniz bütün bölümlerin “özet” sayfasından başlayarak, sayfa numaraları ile verildiği kısımdır. İçindekiler yazısı koyu ve 14 punto şeklinde yazılmalıdır.
Daha sonra ikinci satırda koyu ve 12 punto büyüklüğünde “sayfa” sözcüğü yazılmalı ve bir satır aralık bırakıldıktan sonra dizin yazımına başlanılması gerekmektedir. Dizin yazın boyutu 12 punto olmalıdır.
Sayfa numaralandırılması “i” şeklinde ve 12 punto oranında yazılıp, sayfa ortalanır biçimde yazılmalıdır. Ayrıca italik karakterler kullanılmaması gerekmektedir.
5) Tablo, Şekil Ve Fotoğraflar
Şekil ve tablolar tez kısmına eklenirken numaralandırılmalı ve içeriklerine göre adlandırılmalıdırlar. Ayrıca bu unsurlar yazım alanının dışına çıkmamalı, gerektiği durumlarda ayrı sayfalar içerisinde de gösterilebilirler.
6) Yazım Şekli ve Karakterleri
Tezler; A4 kağıdının üzerine, “Microsoft Word, Latex veya Open Office” adlı bilgisayar programları kullanılarak yazılmalıdır.
Metnin yazımında ise 12 punto büyüklüğünde “Times New Roman” yazı tipi kullanılmalıdır. Tezler, imlâ ve noktalama işaretleri bakımından Türk Dil Kurumu’nun kuralları çerçevesinde yazılmalı, noktalama işaretlerinden sonra bir karakter ekseninde boşluk bırakılması gerekmektedir.
7) Dipnotlar
Tez içerisinde sadece yapılması zorunlu açıklamalar adına kullanılmaktadır. Parantez içerisinde yazarın soyadı, eserin yayım yılı ve sayfa numarası gelecek şekilde yazılmalıdır. Örneğin: (Neuman 2015: 24)
8) Alıntılar
Yazılan tezde birebir alınan alıntılar tırnak içerisinde verilmeli ve alıntı cümlesinin sonunda kaynağı parantez içerisinde belirtilmelidir. Birebir olarak yapılmayan alıntılarda ise yapılan alıntının sonunda sadece parantez içerisinde kaynak gösterilmelidir.
9) Sonuç ve Öneriler
Şüphesiz, yazılan tezlerin bütün bölümleri önemlidir. Lakin sonuç kısmında, yapılan bilimsel çalışmadan elde edilen çeşitli bulgular yer alır ve bu doğrultuda genel bir değerlendirme yapılır.
Ele alınan çeşitli hipotezlerin geçerlilikleri konusunda yargıda bulunulur. Ayrıca yazılan konu ile ilgili önerilere de yer verilebilir tabii bu yargı ve önerilerin araştırmanın bulgularına dayandırılması gerekmektedir. Bu bölüme atfedilen en büyük değer tez açısından toparlayıcı ve bütünlük hissi verip, okuyucularda yazılan tez hakkında son bir intiba uyandırmasıdır.
10) Kaynaklar
Metin İçi Kaynak Gösterme (Atıf): Makale içerisinde yapılan atıflar, alıntı yapılan yerden hemen sonra parantez içinde yazarın soyadı, eserin yayım yılı ve sayfa numarası sırasıyla verilmelidir. Kaynak bu şekilde gösterildikten sonra nokta, atıf parantezinden sonra konulmalıdır.
Örneğin; ………..( Smith, 1890: 25).
Tek Yazar Ve Tek Çalışması: Cümle içerisinde alıntı yapılan bölümden sonra, parantez içinde yazarın soyadı, eserin/çalışmanın yayım yılı ve sayfa numarası verilmelidir.
Örneğin; (Albay, 1990: 28)
İki Yazar Ve Tek Çalışma: Yapılan alıntılarda iki tane yazar varsa her ikisinin de soyadı yazılır ve araya kısa çizgi (-) konur.
Örneğin; (Şimşek-Öz 2003: 15)
İkiden Fazla Yazarlı Çalışma: İkiden fazla yazarlı çalışmalarda ilk iki yazarın soyadı araya kısa çizgi (-) konarak yazılır, ikinci yazarın soyadından sonra “vd.” kısaltması eklenir.
Örneğin; (Orbay-Hegel vd. 1995: 268)
Birden Fazla Çalışma: Makalede birden fazla çalışma kaynak gösterileceği zaman parantez içerisinde yayım yılı en eski tarihli olan kaynaktan yeni olana doğru, birbirinden noktalı virgülle ayrılarak sıralanır.
Örneğin; (Lale 1789: 120;Deniz 1990: 28)
Elektronik Kaynaklar: Alınan kaynağın eğer yayım yılı mevcutsa parantez içinde yazarın soyadı, yayım yılı ve iki noktadan sonra sayfa numarası belirtilmelidir.
Örneğin; (Köksal 2012:26)
Eğer alınan kaynağın yayım yılı mevcut değilse, kaynağa erişim tarihi yazılmaktadır.
Örneği; ( Köksal 2019: 27)
Kitaplardan Yapılan Alıntılar: Yazarın SOYADI (Büyük harfle), Adı (Basım Yılı). Kitabın Adı (İtalik). Basıldığı Şehir: Yayınevi.
Örneğin; YARAMAN, Ayşegül(2003). Toplumsal Değişme Ve Kişilik Özellikleri. Ankara: Bağlam Yay.
Tüzel Nitelikteki Kitaplardan Yapılan Alıntılar: Tüzel Kişi (Yayım Yılı). Kitap Adı. Basıldığı Şehir: Yayınevi.
Örneğin; Türk Dil Kurumu (2016). Yazım Kılavuzu. Ankara: TDK Yay.
“Tez” örnekleri için tıklayın.